ก ข ค

โคลง

  โคลง คือคำประพันธ์ชนิดหนึ่ง ซึ่งมีระเบียบวิธีเรียบเรียงถ้อยคำเข้าคณะ  มีกำหนดเอกโทและสัมผัส

  แบ่งออกเป็น ๓ ชนิด คือ : โคลงดั้น  โคลงสุภาพ และโคลงโบราณ

คำว่าสุภาพ ในโคลง นั้นมีความหมายเป็นสองทางคือ

  ๑. หมายถึงคำที่ไม่มีเครื่องหมายวรรณยุกต์ เอก โท

  ๒. หมายถึงการบังคับคณะและสัมผัสอย่างเรียบ ๆ

      ไม่โลดโผน

ตัวอย่างโคลงสี่สุภาพ

    เสียงลือเสียงเล่าอ้าง       อันใด  พี่เอย

  เสียงย่อมยอยศใคร           ทั่วหล้า

  สองเขือพี่หลับใหล           ลืมตื่น  ฤาพี่

  สองพี่คิดเองอ้า               อย่าได้ถามเผือ

 

       ( ลิลิตพระลอ )

ลักษณะบังคับหรือฉันทลักษณ์ของโคลงสี่สุภาพ

๑.คณะ : โคลงสี่สุภาพบทหนึ่งมี ๔ บาท  บาทหนึ่งมี๒ วรรค วรรคหน้ามี ๕ คำ  วรรคหลังมี ๒ คำ ยกเว้นวรรคหลังของบาทที่ ๔ มี ๔ คำ  รวมเป็น ๓๐ คำ และตอนท้ายของบาทที่ ๑ และบาทที่ ๓

      อาจจะเติมคำสร้อยหรือไม่ก็ได้

๒.   สัมผัส : สัมผัสนอก หรือสัมผัสบังคับของโคลงสี่สุภาพ คือ คำท้ายในบาทแรกส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๕ ของบาทที่ ๒ และ ๓ คำท้ายของบาทที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๕ ของบาทที่ ๔  (ดูตามเส้นที่โยงไว้ในแผนผัง) นอกจากสัมผัสที่บังคับตามแผนแล้ว  โคลงสี่สุภาพยังต้องการสัมผัสอีก ๒ อย่าง เพื่อเพิ่มความไพเราะยิ่งขึ้นคือ

  - สัมผัสใน นิยมใช้สัมผัสอักษรมากกว่าสัมผัสสระ

  - สัมผัสอักษรระหว่างวรรค คือ ให้คำสุดท้ายของวรรค     หน้า สัมผัสอักษรกับคำหน้าของวรรคหลัง

๓. คำเอกโท :

  ๑. มีคำเอก ๗ ตำแหน่ง  และคำโท ๔ ตำแหน่ง

  ๒. ตำแหน่งคำเอกและโทในบาทที่ ๑ สลับที่กันได้

  ๓. คำที่ ๗ ของบาทที่ ๑ และคำที่ ๕ ของบาทที่ ๒       
             และที่ ๓ ห้ามใช้คำที่มีวรรณยุกต์

  ๔. ห้ามใช้คำตายที่ผันด้วยวรรณยุกต์โท ในตำแหน่ง
             คำโท

  ๕. คำสุดท้ายของบท  ห้ามใช้คำตายและคำที่มีรูป
             วรรณยุกต์แต่นิยมใช้เสียงจัตวาที่ไม่มีรูป

๖. คำเอก หมายถึงคำที่มีรูปวรรณยุกต์เอกกำกับ ไม่สำคัญว่าจะเป็นเสียงวรรณยุกต์ใด ในทางปฏิบัติถ้าไม่อาจหาคำที่มีรูปวรรณยุกต์เอกกำกับในตำแหน่งคำบังคับ ให้ใช้คำตายแทนได้

(คำตาย : ที่ประสมด้วยสระเสียงสั้นในแม่ ก กา หรือคำที่มีเสียงพยัญชนะท้าย เป็น เสียง ก บ ด)

  หรือจะใช้คำเอกโทษ ก็ได้ ( คำเอกโทษ : คำที่ใช้อักษรต่ำเขียนแทนคำที่เป็นอักษรสูงของคำจริง ที่ต้องการใช้   เช่น ต้องการใช้คำว่า สู้ ในตำแหน่งที่บังคับคำเอก ก็เขียนเป็น ซู่ แทน )

  ตัวอย่างการใช้คำตายแทนคำเอก

    อุรารานร้าวแยก         ยลสยบ

  เอนพระองค์ลงทบ        ท่าวดิ้น

  เหนือคอคชซอนซบ      สังเวช

  วายชิวาตม์สุดสิ้น         สู่ฟ้าเสวยสวรรค์

( ลิลิตตะเลงพ่าย : สมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส )

 

  ตัวอย่างการใช้คำ เอกโทษ โทโทษ

     หิ่งห้อยส่องก้นซู่        แสงจันทร์

ปัดเทียบเทียมรัตน์อัน       เอี่ยมข้า

ทองเหลืองหลู่สุวรรณ       ธรรมชาติ

พาลว่าตนเองอ้า             อาจล้ำเลยกวี

( โคลงโลกนิติ : สมเด็จกรมพระยาเดชาดิศร )

*** คำว่า ซู่ มาจากคำเดิม ว่า สู้ เป็นคำเอกโทษ คำว่า ข้า มาจากคำเดิมว่า ค่า เป็นคำโทโทษ

๗.  คำโท หมายถึงคำที่มีวรรณยุกต์โทกำกับ ไม่สำคัญว่าจะเป็นเสียงวรรณยุกต์โทหรือไม่ก็ตาม เช่น ข้า ค้า น้ำ ไว้  ฯลฯ

  นอกจากคำที่มีรูปวรรณยุกต์โทตามกำหนดแล้ว

    ก็อาจใช้ คำโทโทษแทนได้    ( คำโทโทษ : คำที่ใช้อักษรสูงเขียนแทนคำที่เป็นอักษรต่ำของคำจริง ที่ต้องการใช้  เช่น ต้องการใช้คำว่า ท่วม ในตำแหน่งที่บังคับคำโท ก็เขียนเป็น ถ้วม แทน )

ตัวอย่างการใช้คำโทโทษ

  เรียมร่ำน้ำเนตรถ้วม        ถึงพรหม

พาเทพเจ้าตกจม            จ่อมม้วย

พระสุเมรุเปื่อยเป็นตม       ทบท่าว  ลงนา

หากอกนิษฐ์พรหมฉ้วย      พี่ไว้จึงคง

( ศรีปราชญ์ )

๔.คำสร้อย : ปกติแล้ว โคลงสี่สุภาพจะมีลักษณะเด่นเฉพาะตรงเนื้อความที่สมบูรณ์ในวรรค หรือในบาท แต่ถ้าเนื้อความยังไม่สิ้นกระแส  จะเติมคำสร้อยในท้ายบาทที่ ๑ หรือบาทที่ ๓ ก็ได้ แต่จะต้องเป็นเพียงการใช้คำเพื่อเสริมความหมายของความให้สมบูรณ์ในบาทหรือในวรรค ซึ่งจะใช้คำที่มีความหมายได้เพียง ๑ คำ เท่านั้น จะเป็นคำหน้าหรือคำหลังก็ได้  โดยนิยมใช้ คำเหล่านี้ประกอบ เช่น นา ฤา แฮ เฮย เอย รา นอ เนอ บารนี เทอญ ฯลฯ

ตัวอย่างการใช้คำสร้อย

      จระเข้คับน่านน้ำ        ไฉนหา   ภักษ์เฮย

   รถใหญ่กว่ารัถยา           ยากแท้

  เสือใหญ่กว่าวนา            ไฉนอยู่   ได้แฮ

  เรือเขื่องคับชะเลแล้         แล่นโล้ไปไฉน

 ( โคลงโลกนิติ : สมเด็จกรมพระยาเดชาดิศร )